ข่า (Alpinia galanga (L.) Willd.)

ข่า
Alpinia galanga (L.) Willd.
ZIGIBERACEAE

คุณลักษณะ
ไม้ล้มลุกมีเหง้าใต้ดิน ลำต้นตั้งตรง แตกกอ สูง 1.5-2.5 เมตร
ใบเดี่ยวเรียงสลับ รูปใบหอกหรือรูปขอบขนานแกมใบหอก กว้าง 4-11 ซม.
ยาว 25-45 ซม. กาบใบมีขน ดอกช่อแยกแขนงขนาดใหญ่ ออกที่ปลายยอด
ดอกย่อยจำนวนมาก มีใบประดับ กลีบดอกสีขาวแกมเขียว เกสรตัวผู้ที่เป็นหมัน
แผ่เป็นแผ่นคล้ายกลีบดอกสีขาว มีลายเส้นสีม่วงแดง ผลแห้งแตก
รูปกระสวยหรือทรงกลม สีส้มแดง มี 1-2 เมล็ด

ประโยชน์
ยาพื้นบ้านอีสาน ใช้เหง้าบดเป็นผงละลายน้ำ หรือต้มน้ำดื่ม ขับลม
ยาพื้นบ้านล้านนา ใช้เหง้าผสมใบมะกา เถาเชือกเขาหนัง หัวยาข้าวเย็นและเกลือ
ต้มน้ำดื่ม เป็นยาถ่าย เหง้าอ่อนผสมขยันทั้งต้น หัวยาข้าวเย็น ต้มน้ำดื่ม
แก้ริดสีดวงลำไส้

ในหลอดทดลอง พบว่าน้ำมันหอมระเหยจากเหง้ามีฤทธิ์ต้านการเจริญเติบโต
ของเชื้อแบคทีเรียหลายชนิด เช่น แบคทีเรียพวกกลากและยีสต์
นอกจากนี้น้ำมันหอมระเหยยังมีฤทธิ์ฆ่าแมลงและมีฤทธิ์ต้านเนื้องอกในหนู
สารสกัดแอลกอฮอล์จากเหง้าแห้งมีฤทธิ์ขับพยาธิ ลดความดันโลหิต ลดไข้
และรักษาแผลที่กระเพาะอาหาร และลดการหลั่งของกรด นอกจากนี้ยังต้าน
การอักเสบของตับ เพิ่มการเคลื่อนไหวของอสุจิ กระตุ้นการบีบตัวของกล้ามเนื้อเรียบ
การศึกษาความเป็นพิษในสัตว์ทดลองพบว่า ไม่มีพิษเฉียบพัน แต่ในระยะยาวพบว่า
ระดับเม็ดเลือดแดงลดลง และไม่เป็นพิษต่ออสุจิ